De basisbaan vs basisinkomen discussie; wat doen we met de bijstand en werkeloosheid?

Basisbaan. Het woord valt steeds vaker en dus is het tijd om het te hebben over deze term; Basisbaan. Zo ook weer in dit opiniestuk van Trouw.nl. Allereerst wil ik zeggen dat het idee van de basisbaan, dat er altijd mensen zijn die geen kans hebben in de huidige arbeidsmarkt toch willen werken en de gemeente hierbij kan helpen om deze mensen aan een baan te brengen waarbij zij gelukkig kunnen zijn, dat is natuurlijk een positieve ontwikkeling. Als er mensen zijn die willen werken en dat de basisbaan deze mensen kan helpen met werk, ben ik daar helemaal voor. Maar we gaan wel kritisch kijken naar het basisbaan vs basisinkomen, omdat dit doet lijken alsof het het één of het ander is, terwijl er een wereld kan bestaan waarin beide elkaar aanvullen. Eerst gaan we naar de definitie van een basisbaan.

Een officiële definitie van de Basisbaan is er nog niet, maar het komt hier op neer.

“Een basisbaan gaat uit van de aanname dat mensen nuttig willen zijn. Onderzoek laat ook zien dat mensen inderdaad nuttig willen zijn, vooral die al langdurig thuis zitten, bijvoorbeeld in de bijstand. Vanuit deze wetenschap zien overheden dus een kans om deze mensen een basisbaan aan te bieden. Meestal werk wat blijft liggen wat vaak geen plek heeft in de reguliere arbeidsmarkt. Het gaat uit dat iedere burger recht heeft om te werken. De gemeentes bieden een basisbaan aan voor een basisinkomen, waarschijnlijk tegen het minimumloon. Men krijgt dus een loonstrookje en is dus écht werk.”

Het probleem van de bijstand

De overheid zit al heel lang met het probleem van de Bijstand. Want wat doe je daar mee? Er is veel bureaucratie en mensen die eenmaal in de bijstand zitten komen er vaak niet of moeilijk meer uit en komen terecht in een armoedeval en raken in gevolg daarvan vaak sociaal geïsoleerd in de samenleving. De aanname is namelijk steeds gelijk voor het aanpakken van de problemen, namelijk; mensen zullen altijd moeten werken, idealiter 40 uur per week. 

Maar wanneer dit als enige einddoel is, werken, dan creëer je beleid, enkel om te zorgen dat er mensen, enkel om te werken. Er zit geen einddoel meer in. En daar ben ik nu juist altijd zo kritisch op, dat we als samenleving moeten kijken wat het eindpunt is waar we naar toe willen. Wat is die visie en stip, utopie, waar we naar toe willen als samenleving en welk doel heeft werk in ons leven. Want zonder deze visie, is het lastig sturen wat we met de samenleving doen, hoe we die gaan sturen met incentives en welk beleid daarvoor nodig zijn om die visie te realiseren. En dát is het probleem in onze overheid, dat vooral die visie ontbreekt wanneer het gaat om werk. Ze zitten vast in het denkbeeld dat ‘werk nu eenmaal moet’. Maar totdat je anders naar werk gaat kijken en de economie in zijn geheel, dan blijf je in diezelfde mindset kijken naar problemen die zich steeds zullen herhalen in de toekomst.

Maar het probleem van de bijstand is een symptoom van hoe wij als samenleving kijken naar de waarde van een mens en de waarde en doel van werk. De bijstand is een gevangenis van bureaucratie, met als doel om mensen zo snel mogelijk aan het werk te brengen. Maar de bijstand is voor veel mensen een eindstation. Een meest hoogste haalbare in hun leven. Niet omdat ze niet willen, maar omdat het systeem niet meer toelaat. Voor iedereen die in de bijstand heeft gezeten weet dat je altijd moet inleveren wanneer je parttime gaat werken. Dat ‘loont’ dus niet. De aanname is dat mensen ‘simpelweg willen werken’, maar zo werkt dit niet in de praktijk. Uiteindelijk wil ieder mens nuttig zijn, voor wat zij nuttig achten. Niet wat de maatschappij nuttig acht. Dat zelfrespect waar men het vaak over heeft wanneer iemand geen werk heeft, is slechts een onzekerheid die wij als maatschappij op hen leggen, alleen al omdát de bijstand stigmatiserend is. Mensen worden over het algemeen niet inherent meer zelfverzekerd of meer zelfrespect-hebbende wanneer ze werk hebben. Hun zelfwaarde hangt meer samen met of zij zich goed voelen over wat zij doen met hun leven en met hun werk. Meer de waarde die zij toevoegen vanuit hun eigen perspectief. 

Ik geloof ook dat iedereen nuttig wil zijn in de maatschappij. Maar de vraag is, wie bepaald wat nuttig is? Want dat mag iedereen uiteindelijk zelf bepalen. En vanuit dat perspectief moeten er dus incentives komen die zorgen dat mensen zoveel mogelijk vrijheid hebben om die keuze zelf te maken wat nuttig is voor hen.

En daar kom je gelijk weer terug bij het probleem van de bijstand. Want omdát het lastig is om ook maar iets te doen vanuit de bijstand – zonder dat je gekort wordt of het dreigen van korten. Parttime werken, of iets voor jezelf beginnen als ZZP’er zijn allemaal acties die praktisch onmogelijk zijn. Het kán wel, maar dan kom je weer om in bureaucratie – althans wanneer het gaat om parttime te werken. Maar je moet hoe dan ook inleveren en de bijstand vult je inkomen aan. Maar je verdient nooit meer dan de bijstand en daarom loont het werken niet vanuit dit systeem. 

Maar dit systeem staat zoals die staat omdat men bang is dat mensen dus niet willen werken. Maar studies laten toch echt zien dat mensen nuttig willen zijn en graag willen werken. Vanuit de basisbaan experimenten laat dat zien, maar al helemaal vanuit de basisinkomen studies. Mensen die een basisinkomen krijgen – onvoorwaardelijk geld, een vast bedrag per maand – gingen juist gemakkelijker aan het werk. Niet zo gek, aangezien mensen zich geen zorgen hoeven te maken wat dit werk betekent voor hun bestaanszekerheid – ook al is het werk tijdelijk.

Een basisbaan kan dit deels oplossen, maar vooral voor mensen die geen enkel andere mogelijkheid hebben voor op de arbeidsmarkt. Maar dat is niet iedereen in de bijstand. Ik alleen ken al tig mensen die in de bijstand zitten en die heel graag voor zichzelf willen beginnen. Maar ik weet zelf ook uit ervaring dat dat niet te doen is. De gemeente gaat er namelijk vanuit dat wanneer je een KVK aanvraagt, je vanaf die dag inkomsten hebt waarin je jezelf kunt ondersteunen. Zo werkt het in de realiteit niet. Je moet veel voorwerk doen en dit kan soms jaren duren voordat je het fundament hebt staan. Maar zodra dit staat – helemaal met goed voorwerk – is het werk wat ze dan gaan doen als ZZP’er wel duurzamer dan wanneer de gemeente hamert op korte termijn oplossingen voor hun cliënten om snel werk te zoeken zodat ze uit de bijstand zitten.

De gemeente heeft namelijk een constant conflict met korte-lange termijn problemen en oplossingen. En deze twee zijn niet compatibel met elkaar. Ze kunnen mensen geen lange termijn oplossingen aanbieden omdat hun infrastructuur staat op korte termijn denken.

Dus vanuit dat perspectief; hoe zorgen we ervoor dat mensen wél die incentives krijgen om lange termijn te denken. En dan komen we bij de grens van de basisbaan en gaat het over naar het basisinkomen.

Caseworkers & bijstand

Basisinkomen als een oplossing voor de bijstand

De grootste crisissen zijn;

1. Klimaatverandering
2. Coronacrisis werkeloosheid (en het niet hebben van die duurzame economie)
3. Derde industriële revolutie

Klimaatverandering vraagt om het verduurzamen van onze economie. Wanneer we dat doen, zorgen we er automatisch ook voor dat de mensen de ruimte en geld hebben om na te denken over hun toekomst.

De coronacrisis vraagt om het verduurzamen van de economie zodat wanneer er een tweede pandemie komt, mensen de opties hebben om minder te gaan werken zonder dat onze gehele economie op de kop komt te staan.

De derde industriële revolutie vraagt om een economie waarin we anders naar werk gaan kijken, mede omdat nu op dit moment grote bedrijven zoals Bol.com & Amazon zorgen voor ongelooflijk veel economisch productie, maar weinig werkgelegenheid. Dit is voornamelijk door de automatisering van dergelijke bedrijven. En dit zorgt voor minder werk voor mensen. Wat Rutger Bregman ook al zei, dat Kapitalisme de mogelijkheid heeft om steeds maar onzinnig werk te verzinnen waar bedrijven voor willen betalen ondersteun ik ook. De bullshit banen zijn echt en deze zullen er altijd zijn. Maar dan komen we gelijk weer terug bij de vraag; “maar willen we dat?” Willen we in een maatschappij leven waar we enkel werken om te werken. Er moet toch een diepere betekenis zitten achter werken? 

Maar met deze problemen in de maatschappij zijn we in staat om drastisch anders te kijken naar het doel van werk in ons leven, op individueel niveau maar ook op collectief niveau.

De basisbaan gaat uit van het goede in de mens

De basisbaan gaat uit van de goede in de mens, namelijk; dat ze nuttig willen zijn, zoals wetenschappers hadden aangetoond. 

“Onderzoek laat zien dat mensen zich beter voelen als ze een salaris ontvangen dan als ze ‘zomaar’ geld krijgen, zoals bij een uitkering. Mensen willen zich nuttig voelen en daar een beloning voor krijgen.’’

Bron

De enige reden waarom mensen zich slecht voelen door ‘zomaar’ geld te krijgen, is niet omdat ze ‘zomaar geld’ krijgen – iedereen vindt gratis geld krijgen leuk – maar omdat er stigma zit op de bijstand.

“Stigmatisering vindt plaats wanneer een bepaald persoon of een bepaalde groep structureel in verband wordt gebracht met een bepaalde eigenschap. Dit kunnen diverse eigenschappen zijn, maar over het algemeen impliceert stigmatisering een negatieve eigenschap. Stigmatisering kan daarnaast andere negatieve gevolgen hebben, bijvoorbeeld vooroordelen, onbegrip en decimerend.”

Haal de stigma van de bijstand. Maar dat kan dus alleen maar met een Universeel Basisinkomen. Met een basisbaan heb je namelijk nog steeds stigma, namelijk dat het voor mensen is die ‘toch niets anders kunnen’. Deze kijk op de mens is per definitie al destructief overigens. Men gaat zich gedragen naar hoe ze worden gezien. En als ze hopeloos worden gezien door de overheid, gaan ze zich ook zo gedragen.

Mensen willen dus nuttig zijn.

Alleen laat dit nu exact steeds hetzelfde argument geweest te zijn die de overheid steeds niet wilde geloven voor het Universele Basisinkomen. Men zei namelijk; wanneer iemand onvoorwaardelijk geld krijgt, gaan ze niet meer werken. Maar wat steeds meer partijen en overheden dus gaan geloven – dankzij de goede wetenschap er achter – is dat mensen juist willen werken en nuttig willen zijn. De ultieme vraag is dan uiteindelijk, wat gaan we doen met die kennis, wetende dat mensen toch wel nuttig gaan zijn, samenleving breed. En dit is compatible met beide, de basisbaan én het Universele Basisinkomen. Het kan beide en het sluit elkaar niet uit.

De basisbaan is in essentie een goed en positief iets, omdat het dus uitgaat dat de mens nuttig wil zijn. Waar het mis gaat is dat dit er eigenlijk op neer komt dat met de Basisbaan ze niet eens het minimumloon krijgen, maar ‘met behoud van uitkering’. Er veranderd dus eigenlijk niets, behalve dat mensen niet meer thuis zitten. Stel je zit in de bijstand en krijgt €1050,- als je in de gemeente Groningen woont. Daarvoor moest je eerst elke maand twee keer solliciteren. Maar nu kun je voor dat zelfde geld dus ook gaan werken – wel op vrijwillige basis. (Overigens kan ik nergens vinden wat een basisbaan nu betaald, aangezien je wel een loonstrookje krijgt, zou dit dus minimumloon moeten zijn. ) 

Basisbaan vs Universeel Basisinkomen (UBI)

Gelukkig zijn er betere oplossingen, waarvan UBI er één is. UBI is een maandelijks bedrag die uitgekeerd wordt aan iedereen. En aan “iedereen” is belangrijk, omdat we dus niet willen stigmatiseren, oftewel; een “label” willen plakken om mensen. Iedereen krijgt het, dus je hebt niet de mogelijkheid om te zeggen; “Ha, heb je een uitkering? Leef je daar van”?  En het moet hoog genoeg zijn om van rond te komen. Dus laten we zeggen; €1200,- euro per individu. 

Wanneer er wel of geen werk is, je hebt in ieder geval INKOMEN. En geen uitkering. En het mooie hier van is is het volgende;

Wanneer mensen besluiten om bijvoorbeeld voor 10 uur in de week extra te werken, krijgen ze ook daadwerkelijk extra. Stel je hebt een UBI van €1200,- euro en je verdient €300,- euro extra door een bijbaantje, of, minimumloon door een basisbaan bij de gemeente, verdien je dus €1500,- euro door je baan + €1200,- van je basisinkomen. Dan heb je dus ineens €2700 euro in de pocket!

In de bijstand (als je er naast gaat werken) moet je dat bedrag namelijk direct weer inleveren wat er dus juist voor zorgt dat werken niet loont. Met UBI loont werken juist wel. 

De problemen die het oplost (en nog veel meer):

• Dit lost het probleem op dat we minder hoeven te werken, omdat we toch al een UBI hebben. 
• Dit lost het probleem op van onnodig veel bureaucratie en bemoeienis vanuit de overheid naar de burgers toe
• Dit lost het probleem op dat mensen zelf kunnen beslissen wat zij waardevol vinden in hun leven
• Dit lost het probleem op dat mensen steeds armer worden aangezien je met een UBI wel extra kunt bijverdienen zonder je dit in moet leveren zoals bij de bijstand wel het geval is
• Dit lost het probleem op dat mensen minder kunnen werken – in verhouding meer verdienen en ook nog tijd hebben om vrijwilligerswerk te doen
• Dit lost het probleem op dat we ons niet meer blind hoeven te staren op oneindige economisch groei, want mensen met UBI hebben sowieso inkomen, of ze nu werk hebben of niet
• Dit lost ook het probleem op waar Rutte al 8 jaar zijn hersenen op breekt namelijk; hoe zorgen we ervoor dat mensen meer te besteden hebben? Wel Rutte, wanneer mensen meer geld hebben door UBI (en dus ook meer kunnen verdienen als ze extra gaan werken) hebben ze meer te besteden! Wie had dat gedacht!
  
  

Overigens wat het opiniestuk zegt dat D66 en het CBP dat het basisinkomen ontoereikend zou zijn onjuist is. Dit is allang berekend dat een €1200,- UBI 2.0 (€600,- per individu + €600,- per huishouden) toereikend is. Bron: https://basisinkomen.nl/cpb-basisinkomen/

Nogmaals, de basisbaan en het basisinkomen (UBI) sluit elkaar niet uit. Ik denk dat het goed is dat gemeentes werk vrij stellen als vrijwilligerswerk voor mensen die dit werk willen doen. Maar noem het geen basisbaan. Maar noem het gewoon een “baan”. Ik snap dat politiek gezien dit beleid een naam nodig heeft, maar juist door dit op deze manier te doen krijgt het de stigma wat het juist niet wil hebben, plus dat het geen enkel probleem oplost. En stel dat de gemeente er dan een paar honderd euro voor over heeft om dit te belonen, hebben mensen met dat ‘vrijwilligerswerk of basisbaan’ gewoon een degelijk inkomen bovenop hun Basisinkomen UBI.

Iets wat bijstandsgerechtigden al lang niet meer gewend zijn. En met deze basisbaan nemen we hen de mogelijkheid af om überhaupt ooit eens meer te verdienen. Het is bijna alsof we zeggen; mensen in de bijstand hebben het niet ‘verdiend’ om meer dan €1050,- te krijgen in de maand. 

Werken om te werken

Deze oplossingen zoals een Basisbaan zijn niet meer dan schijnoplossingen die aan symptoom bestrijding doen. Het probleem is dat we tegen werk kijken alsof dit het enige is in ons leven en plus dat het normaal is dat iedereen maar moet ‘werken’. Mensen voelen zich waardeloos als ze geen werk hebben omdat we mensen hebben geconditioneerd dat werk het enige is waar we ons mee bezig moeten houden. We praten over werk alsof dit het enige is wat een mens waardigheid geeft. 

Maar wat is werk eigenlijk? Want miljardairs werken ook niet altijd meer, maar hebben wel een inkomen. Dus ‘werken’ ze dan nog? En tegelijkertijd kun je werken, zonder dat je er ook maar een cent voor krijgt. Dus wat is werk nu eigenlijk in onze maatschappij? We zien werk als zo fundamenteel van onze identiteit dat we werk niet meer los kunnen zien van onze identiteit. En dat zonder werk onze identiteit ook weg valt. Dit is met name omdat wij als land zoveel nadruk leggen op werk. “Wat doe je?” refereert altijd naar; “wat doe je voor werk”, i.p.v. “wat doe je in je leven voor moois, los van werk”. Zoals het artikel ook zei; 

“Een tweede bezwaar is dat een basisinkomen de overheid en werkgevers minder reden geeft om bijstandsgerechtigden te helpen werk te vinden. Sommigen raken daardoor (verder) geïsoleerd, zijn niet in staat een maatschappelijke bijdrage te leveren en wordt een bron van (zelf)respect ontzegd. “

De aanname is hier weer hetzelfde. Geen werk – geen zelfwaarde. Maar dit is precies het probleem, dat we de waarde zoveel koppelen aan werk. Er zijn mensen die meer voldoening halen uit hun vrijwilligerswerk waar ze zelf iets voor voelen, dan uit hun werk. We zijn zo oppervlakkig bezig om te kijken naar dit onderwerp en wat werk nu eigenlijk fundamenteel is, onder de bovenste laag van; “ik moet werken omdat dit van me wordt verwacht, want als ik dat niet doe heb ik reden om mij nutteloos te voelen omdat dit zo hoort in de samenleving”.

Natuurlijk kun je blijven werken hoeveel je wilt, ook met een UBI, maar hierdoor veranderd de betekenis van werk. Wat in het huidige systeem betekent; je moet werken omdat je geld moet hebben. Je ziet werk niet meer als iets dat moet voor je inkomen, maar als iets dat je wilt doen omdat je iets wilt bijdragen.

Onthoud dat werk an sich niet zorgt voor dat mensen zich waardig voelen, maar meer het perspectief dat wij hebben om wanneer mensen NIET werken, namelijk; “oh, je werkt niet? Wat doe je dan voor de maatschappij”? Dat, zorgt voor dat gevoel van nutteloosheid. Ons perspectief op wanneer iets van waarde toevoegt, maatschappelijk (vrijwilligerswerk of echt werk) gezien is hoe mensen zich voelen over wat ze doen. En vaak, ironisch genoeg, voelen mensen zich ‘waardig’ en het geeft meer voldoening, met vrijwilligerswerk dan echt betaald werk.

Betaald werk is niet inherent waardig of geeft zelfrespect. Onze kijk erop wel.